W czołówce komedii Stanisława Lenartowicza „Zobaczymy się w niedzielę” z 1959 r. widzimy ujęte z lotu ptaka centralne dzielnice powojennego Wrocławia. Stolica Dolnego Śląska jest scenerią, ale także jednym z najważniejszych bohaterów rozgrywającego się tuż po II wojnie światowej filmu. Śledząc perypetie żołnierzy na weekendowej przepustce, poznajemy jednocześnie miasto, które większość mieszkańców nadal traktuje jako „nowe” – czy wręcz „obce”.

Proces zadomowienia się w nieznanej przestrzeni jest jednym z wątków najczęściej powtarzających się w relacjach świadków tamtych czasów. Wraz z całkowitą wymianą ludności po II wojnie światowej przesiedleńcy z przedwojennej Rzeczpospolitej zamieszkali w miejscowościach poniemieckich, których rozwój i zabudowa przebiegały w innym niż na ziemiach polskich rytmie. Odmienna zabudowa, architektura, organizacja przestrzenna, inna infrastruktura miejska od pierwszych chwil rzucały się w oczy nowym mieszkańcom, wzmagając poczucie obcości i niepewności.

Odbudowa i – w późniejszych latach – rozbudowa miast na Ziemiach Zachodnich była wyzwaniem tym większym, że wymagała scalania materialnych śladów niemieckich przeszłości z polską teraźniejszością, naznaczoną co więcej silną presją ideologiczną. Procesowi temu poświęcamy obecny numer kwartalnika „Pamięć i Przyszłość”.

Miasto rzadko powstaje „z dnia na dzień”. Jest z założenia projektem długofalowym, wielowarstwowym, a poszczególne jego warstwy dokumentują jego zmienne losy, w których spokojne okresy „długiego trwania” przerywane są gwałtownymi „tąpnięciami” historii. W miastach Ziem Zachodnich tę wielowarstwowość widać niemal na każdym kroku. Możemy „czytać” ich historię wpisaną w fasady budynków, układy ulic i przebieg linii tramwajowych. Tworzą one wyobrażoną mapę, która prowadzi przechodnia nie tylko w przestrzeni, ale także w czasie, ku bliższej i dalszej przeszłości.

W tym numerze kwartalnika Pamięć i Przyszłość m.in.:

Jakub Tyszkiewicz, Wrocławska dyrekcja odbudowy – próba odbudowy Wrocławia po II Wojnie Światowej

Agata Ciastoń, To jezioro damy tutaj, czyli filmowe portrety blokowisk PRL-u

Łukasz Medeksza, Trójkąty i łańcuchy Tadeusza Zipsera

Marcin Musiał, Wrocławskie tysiąclatki

Joanna Hytrek-Hryciuk, Przemoc na pomniku pełnym przemocy

Katarzyna Uczkiewicz, Zlin – życie jako produkcja taśmowa

Rafał Nowakowski, Przemiany strukturalne i funkcjonalne we Wrocławiu w okresie PRL

Sebastian Ligarski, Grzegorz Majchrzak, Obchody rocznicowe 11 listopada organizowane przez opozycję

Kamilla Jasińska, Doktor dla zaszczytu, czyli rzecz o doktoratach honoris causa